کودکان با نیاز های ویژه

کودکان با نیازهای ویژه یا کودکان استثنایی، افرادی هستند که با بقیه‌ی بچه‌ها تفاوت‌هایی دارند. آنها در یکی از توانایی‌های حسی، حرکتی و هوشی مشکل دارند. اما چرا به آنها کودکان با نیازهای ویژه گفته می‌شود؟

این تعریف علاوه بر این تفاوت‌ها شامل مشکلات رفتاری مانند بیش فعالی یا اوتیسم را نیز شامل می‌شود، دلیل این نامگذاری به دلیل تفاوت‌های این کودکان است و گاهی این تفاوت‌ها مشکلات احساسی و روانی را در آنها بوجود می‌آورد.

با توجه به نیازهای خاص آموزشی و مراقبتی این کودکان در علم روانشناسی به بررسی این کودکان و شیوه آموزش آنها پرداخته می‌شود. در ادامه به این نوع کودکان و نحوه برخورد با آنها از نظر حوزه روانشناسی می‌پردازیم پس با ما همراه باشید.

کودکان استثنایی چه کودکانی هستند؟  

قبل از معرفی بیشتر کودکان با نیازهای ویژه باید بدانید آنها انسان هستند با تمام خصوصیاتی که دارند. کودکانی که به دلیل تفاوت‌هایشان از دیگر همسالان خود متمایز می‌شوند، ویژگی‌هایی که باید معلمان و اولیا خودشان را با آنها سازگار کنند.

کودکان استثنایی در مقایسه با اکثریت همسالان تفاوت‌هایی را در یک یا چند زمینه حسی، حرکتی، رفتاری و هوشی دارند. اگرچه تعریف کودکان با نیازهای ویژه معمولاً با نقص و ناتوانی همراه است. اما این کودکان صرفاً با اکثریت متفاوت بوده و این تفاوت می‌تواند مانند بهره‌های هوشی بالا و کودکان تیزهوش به صورت مثبت تعریف شود.

بنابراین آنچه که در عبارت کودکان با نیازهای ویژه وجود دارد بدین معنا است که کودکان از نظر هوشی، جسمی، روانی و اجتماعی به میزان قابل توجهی نسبت به دیگر همسالان خود متفاوت هستند و نمی‌تواند به نحوه مطلوب حداکثر استفاده از برنامه‌های آموزشی داشته باشد.

ویژگی های کودکان با نیازهای ویژه  

ویژگی‌های کودکان با نیازهای ویژه ممکن است شامل موارد زیر باشد:

1. تفاوت فیزیکی: کودکان با نیازهای ویژه ممکن است دارای محدودیت‌های جسمی یا اختلالات حرکتی باشند که توانایی‌های نمونه‌برداری، حرکت و انعطاف پذیری آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
2. مشکلات در توانایی‌های شناختی: کودکان با نیازهای ویژه ممکن است دچار اختلالات شناختی مانند ناتوانایی در تمرکز، حافظه، یادگیری، فهم سوالات و انجام وظایف معمول باشند.
3. نیازهای اجتماعی و رفتاری: برخی کودکان با نیازهای ویژه مشکلاتی در برقراری ارتباط با دیگران، تفسیر و تفهیم درک درست از رفتارهای اجتماعی و عدم توانایی در تنظیم رفتارهای مناسب دارند.
4. نیازهای ارتباطی و زبانی: برخی از کودکان با نیازهای ویژه دارای کمبود در زبان صحبت شده، مشکلات در تفسیر زبانی و ارتباط بین فردی هستند که می‌تواند بر توانایی‌های ارتباطی آن‌ها تأثیر بگذارد.
5. نیاز به حمایت و توجه ویژه: کودکان با نیازهای ویژه بیشترین نیاز به حمایت، توجه و نگهداری والدین، تربیت‌کنندگان و جامعه را دارند تا بتوانند پتانسیل‌هایشان را بشکافند و رشد و توسعه مناسبی داشته باشند.

انواع کودکان با نیازهای ویژه  

کودکان استثنایی نیازهای منحصر بفردی دارند و از نظر روانشناختی، بدنی و تحصیلی با کودکان عادی تفاوت دارند. این تفاوت‌ها می‌تواند شامل طیف وسیعی از بیماری‌های روانی، اختلالات یادگیری، ناتوانی شنوایی و سایر مشکلات ذهنی و جسمی باشد.

در ادامه با انواع این کودکان آشنا می‌شویم تا در مواجهه با نیازهای آنها، بتوان مراقبت‌های لازم را انجام داد و این کودکان بتوانند بهترین فرصت پیشرفت را داشته باشند.

ناتوانایی هوشی  

ناتوانی ذهنی زمانی درمورد یک فرد استفاده می‌شود که محدودیت‌هایی برای توانایی فرد برای یادگیری در سطح مورد انتظار و عملکرد در زندگی روزمره وجود داشته باشد. کودکان مبتلا به ناتوانی ذهنی ممکن است به سختی به دیگران اجازه بدهند که درمورد خواسته‌ها و نیازهایشان بدانند یا از آنها مراقبت کنند.

ناتوانی ذهنی می‌تواند باعث شود که کودک نسبت به سایر کودکان کندتر یاد بگیرد و رشد کند. ممکن است در یادگیری صحبت کردن، راه رفتن، لباس پوشیدن یا خوردن غذا دچار مشکل شود و بیشتر برای یادگیری طول بکشد.

ناتوانی‌های حسی  

ناتوانی‌های حسی به وضعیتی اشاره دارد که در آن هماهنگی و پردازش حس‌ها و ورودی‌های حسی در سیستم عصبی افراد دچار اختلال می‌شود. این اختلال ممکن است باعث بروز واکنش‌های غیرمعمول شود. افرادی که با ناتوانی‌های حسی روبرو هستند، ممکن است تفاوت‌های زیر را با سایر افراد داشته باشند:

• حساسیت زیاد: آنها ممکن است به تحریکات حسی معمولی مانند نور، صدا، بو، لمس و طعم با واکنش‌های شدید و غیرطبیعی روبرو شوند.
• کم حسی: آنها ممکن است تا حدی در مقابل تحریکات حسی مانند درد یا سرما عدم حساسیت نشان دهند و به طور طبیعی به آنها واکنش ندهند.
• مشکلات تحرکی: می‌تواند عدم تعادل و توازن، مشکلات در عملکرد موقتی یا خروجی حرکتی غیرمنطقی را شامل شود.
• محدودیت‌های اجتماعی و بینایی‌ای: ممکن است دچار مشکل در فهم و تفسیر صورت‌ها، بیانات بدنی، عیب‌های
• غیرکلامی و محدودیت‌های اجتماعی شوند.

ناتوانایی حرکتی  

اختلالات حرکتی بر نحوه حرکت بدن کودک تأثیر می‌گذارد. این شرایط می‌تواند شامل حرکت بسیار زیاد یا کم، یا مشکلات هماهنگی باشد. این اختلالات ممکن است در اثر صدمات به مغز، شرایط ژنتیکی یا متابولیک، داروها، اختلالات التهابی یا خود ایمنی یا عفونت‌های قبلی ایجاد شود.

علائم و نشانه های اختلالات حرکتی عبارتند از:

1. پلک زدن مکرر چشم، حرکات صورت، بوییدن، سرفه، پاک کردن گلو، جیرجیر، جیغ یا گفتار (تیک)
2. تکان‌های گردن یا بدن
3. مشکلات تعادل و هماهنگی
4. حرکات تند و ناگهانی کنترل نشده
5. وضعیت های چرخشی غیر طبیعی
6. حرکات موزون جلو و عقب یک عضو

چگونه با کودکان استثنایی برخورد کنیم؟ 

اجازه دهید فرزندتان بداند که شما به طور کامل و بدون قید و شرط به او ایمان دارید. تعهد خود را اغلب با اعمال و گفتار نشان دهید. کودک شما ممکن است احساس کند که دنیا فقط ضررهایی را در او می‌بیند که به او وارد شده است. او هرگز نباید از پدر و مادر خود چنین احساسی داشته باشد، شما طرفدار شماره 1 او هستید.

هر ناتوانی مزیتی نیز به همراه دارد، معمولاً آنچه از دست می‌رود با افزایش قابل توجهی در ناحیه دیگری جبران می‌شود. یک کودک بدون بینایی ممکن است توانایی شنیدن بسیار توسعه یافته‌ای داشته باشد.

یک کودک اوتیستیک ممکن است در حل مسائل پیچیده نابغه باشد. کودکان بدون دست یاد می‌گیرند که از پاهای خود به همان شیوه استفاده کنند.

طبیعت راهی برای موفقیت فراهم می‌کند و فرزندتان را تشویق کنید که خود را در دید منفی نبیند. در عوض روی توانایی های مثبت و ویژه‌ای که در اختیار آنها قرار گرفته است تمرکز کند.

خداوند همه بچه ها را دوست دارد و فرزند شما حتما باید این را بداند. ایمان معجزه‌های بزرگ می‌آفریند. با دانستن این موضوع به آنها آرامش دهید که همیشه برای آنها اینگونه نخواهد بود. زندگی روی زمین کوتاه و اغلب دردناک است. اما ابدیت نوید فراوانی و شادی باشکوه می‌دهد. روزهای بزرگتری در پیش است هر روز با هم دعا کنید.

هیچ کودکی نباید به نام حفاظت از جامعه حبس شود و پناه گرفته شود. به فرزندتان کمک کنید تا دوستان و مقبولیت خود را به دست آورد. آنها را به شرکت در فعالیت‌های فوق برنامه در مدرسه تشویق کنید به طور مکرر بازی‌هایی را با آنها در خانه تمرین کنید تا در آنها مهارت پیدا کنند.

کارهای ایفای نقش مانند ملاقات با یک فرد جدید یا سخنرانی در جمع. به آنها کمک کنید تا یک سیستم حمایت اجتماعی و عاطفی دوستان ایجاد کنند.

همه کودکان برای ساختن زندگی خود نیاز به نظم و انضباط دارند، اجازه ندهید همدردی یا شرایط دشوار مانع از این امر با یک کودک معلول شود.

آنها باید عواقب اعمال خود را بیاموزند. فقدان نظم و انضباط باعث ایجاد فرزندان ناراضی و والدین ناراضی می‌شود. دستورالعمل‌های محکمی را برای رفتار مورد انتظار تنظیم کنید و به آنها پایبند باشید.

به فرزندتان نمونه‌هایی از کسانی مثل او که به عظمت دست یافته اند، بگویید. ری چارلز و استیوی واندر، موسیقیدانان تالار مشاهیر علیرغم نابینایی دنیای ورزش هزاران مثال ارائه می‌دهد. به آنها نشان دهید که تنها نیستند و می‌توانند بر هر مانعی غلبه کنند.

مشکلات کودکان استثنایی

کودکان استثنایی ممکن است با مشکلات و چالش‌های زیادی روبرو شوند که می‌تواند آنها را ناراحت کند. برخی از مشکلاتی که آنها تجربه می‌کنند در قسمت زیر برایتان گفته‌ایم می‌توانید مطالعه کنید.

1. احساس ناتوانی: کودکان استثنایی ممکن است برای انجام برخی از وظایف و فعالیت‌ها ناتوانی را احساس کنند، که می‌تواند ناراحتی و ناامیدی را برای آنها به همراه داشته باشد.
2. تفاوت و سوءتفاهم: بعضی از کودکان استثنایی ممکن است احساس کنند که با بقیه کودکان متمایز و متفاوت هستند. این ممکن است باعث ایجاد سوءتفاهم یا احساس عدم پذیرش شود که می‌تواند ناراحتی آنها را بیشتر کند.
3. تحمل فشارهای اجتماعی: بعضی از کودکان استثنایی ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی مشکلات داشته باشند، مانند مواجهه با تحقیر، تمسخر یا بی‌توجهی دیگران. این موارد می‌تواند برای آنها منجر به ناراحتی و ناراضی بودن شود.
4. مشکلات در یادگیری: ناتوانی در یادگیری ممکن است باعث ایجاد ناامیدی و ناامرزش در کودکان استثنایی شود و آنها را در مقابل تحصیلات و انجام وظایف روزمره ناتوان کند.
5. ایجاد اضطراب و استرس: شرایط خاصی مانند تغییر محیط، رویدادهای ناگهانی یا عدم تسلط بر مهارت‌های ارتباطی می‌تواند باعث ایجاد اضطراب و استرس در کودکان استثنایی شود.

همچنین لازم به ذکر است که هر کودک استثنایی ممکن است با مشکلات غیر قابل شناسایی دیگری نیز روبرو شود که می‌تواند به ناراحتی و عدم رضایتمندی او منجر شود.

مشکلات اعضای خانواده کودکان استثنایی

کودکان استثنایی احتیاج به حمایت و پشتیبانی بیشتری در زمینه‌های جسمی، ارتباطی، اجتماعی و تحصیلی دارند. این نیازها ممکن است بار سنگینی روی خانواده بگذارد و نیازمند زمان و تمرکز بیشتر است.

نگرانی‌ها، ناراحتی‌ها و استرس‌های مرتبط با مراقبت از کودکان استثنایی می‌تواند بر اعضای خانواده تأثیر منفی بگذارد. عدم قدرت در فهمیدن و برطرف کردن نیازهای دقیق کودک و نبود منابع کافی نگهداری، می‌تواند لحظاتی از خستگی و ناراحتی را برای خانواده به همراه داشته باشد.

به دلیل نیازهای ویژه کودکان استثنایی ممکن است هزینه‌های خانواده برای معالجه، درمان، آموزش و پشتیبانی از این کودکان افزایش یابد. این مشکل ممکن است تحمیل بار مالی سنگینی بر خانواده کند و به عنوان یک منبع استرس و نگرانی عمل کند.

بسترهای عدم تطبیق با محیط اطراف و مشکلات اجتماعی و ارتباطی می‌تواند باعث ایجاد انزوا و عدم حضور اجتماعی کودکان استثنایی شود. اعضای خانواده نیز ممکن است با نگرانی‌های مربوط به عدم گذار اجتماعی کودک، از جامعه و فضاهای عمومی دوری کنند.

در برخی موارد، خانواده ممکن است با نبود حمایت مناسب از سوی جامعه و نقص منابع آموزشی، بهداشتی و درمانی برای کودکان استثنایی مواجه شوند. این مسئله می‌تواند یک بار دیگر بر اعضای خانواده استرس ایجاد کند و فشار را افزایش دهد.

تکنیک های مشاوره برای والدین کودکان با نیازهای ویژه

درک و آگاهی از نیازهای خاص کودک با اختلال برای والدین بسیار مهم است. آشنایی با نوع اختلال، محدودیت ها و نیازهای مربوطه می‌تواند به والدین کمک کند تا بهترین روش‌ها را انتخاب کنند.

ایجاد رابطه قوی و محترمانه با کودک اصلی ترین مبنای پشتیبانی از والدین است. گوش دادن به نیازها و خواسته‌های کودک و ارزشگذاری برای تلاش‌هایشان می تواند از اهمیت بالایی برخوردار باشد.

والدین بهتر است مهارت های ارتباطی خاصی که می‌تواند در ارتباط با کودکان با نیازهای ویژه مؤثر باشد، یاد بگیرند. به عنوان مثال، استفاده از سوالات، فراهم کردن محیط پذیرایی و قبول کردن احساسات کودک می‌تواند کمک کننده باشد.

راهبردهای مدیریت رفتار مثبت و تقویت رفتارهای مطلوب در کودکان با نیازهای ویژه بسیار مهم است. این شامل استفاده از تشویق و پاداش، تنظیم محدودیت‌ها و قوانین مشخص، ایجاد ساختار و روال‌های روزانه منظم و تنظیم محیط مناسب برای کودک می‌شود.

مشاوره و همکاری با حرفه‌ایان حوزه توانبخشی و آموزش کودکان با نیازهای ویژه می‌تواند کمک موثری برای والدین باشد. از منابع معتبر استفاده کرده و با نهادها و گروه‌های حمایتی مرتبط در ارتباط باشید.

اهمیت درمان در کودکان استثنایی

درمان در کودکان استثنایی یک اهمیت بسیار بالا دارد. این کودکان نیاز به راهنمایی و توجه ویژه دارند تا بتوانند به طور کامل در جوامع شرکت کنند و پتانسیل‌هایشان را به حداکثر برسانند. درمان مناسب و به موقع سبب بهبود عملکرد شناختی، حرکتی و اجتماعی آن‌ها می‌شود.

با درمان صحیح، کودکان استثنایی می‌توانند مهارت‌های ضروری را یاد بگیرند، خود را بیان کنند و با دیگران ارتباط برقرار کنند. این امر برای اعتماد به نفس آن‌ها و ارتقای خودکارآمدی بسیار مهم است.

بهره‌برداری از روش‌های درمانی نوین و متنوع نه تنها کودکان استثنایی را یاری می‌دهد، بلکه خانواده‌ها و مربیان نیز در این راه همراهی می‌شوند و بهبود و توانمندسازی فرایند درمان را تجربه می‌کنند.

برای جامعه نیز تأثیرات به‌سزایی دارد، زیرا این کودکان می‌توانند بخشی از جامعه را تشکیل داده و با ارزش‌ها و تفکراتشان به تنوع و توسعه آن کمک کنند.

اگر هنوز در روند درمانی کودکتان پیشرفتی ندیده‌اید می‌توانید از مشاوره آنلاین یا مشاوره تلفنی برای درمان‌ بهتر آنها استفاده کنید. یک مشاوره خوب به آنها کمک می‌کند که اعتماد به نفس بیشتری پیدا کنند و همچنین بهتر به وضعیت خود عادت کنند.

کلام آخر

با کودکان نیازهای ویژه بیشتر در ارتباط باشید و به او نشان دهید که او را فهمیده‌اید و قبولش دارید. به آنها یاد بدهید که استعدادهای خود را کشف کند و همینطور به او بفهمانید که همه نیازمندی‌ها و قوانین خاص خودمان را داریم‌.

این کودکان نیازمند استقلال هستند، آنها را تشویق کنید که وظایف روزمره خود را به تنهایی انجام بدهند و تجربه‌های جدیدی یاد بگیرند. به کودکتان آموزش دهید که تفاوت‌ها میان ما انسان‌ها طبیعی بوده و باید احترام گذاشته شود.

به آنها فرصت بدهید که در جامعه ارتباط برقرار کنند و از مشارکت‌ در فعالیت‌های گروهی دوری نکنند. در نهایت آنچه که باید به کودکتان نشان دهید این است که او بداند که مورد قبول شما است و می‌تواند با وضعیت خاص خود موفق شود.

نظرتان در خصوص کودکان با نیازهای ویژه و تکنیک‌های مشاوره‌ای برای والدین این کودکان چیست؟ آن را از طریق بخش نظرات با ما در میان بگذارید.